Souben de María Alonso Seisdedos hai ben pouco, a pesar de que é unha das grandes profesionais da tradución na Galiza. Foi grazas ao libro Mulleres e poder, de Mary Beard, e o certo é que aínda que non a coñezo persoalmente, considero que é unha muller a ter moi en conta. Licenciada en Filosofía e Letras (División de Filoloxía, Sección Filología Hispánica) pola Universitat Autònoma de Barcelona (1984) e en Filoloxía (Sección Filoloxía Galego-Portuguesa) pola Universidade de Santiago de Compostela (1988), María Alonso Seisdedos gañou o Premio Nacional á Mellor Tradución de 2013, pola obra Ulises, de James Joyce, que trouxo ao galego xunto a Eva Almazán, Xavier Queipo e Antón Vialle. Así mesmo, a Asociación Galega de Profesionais da Tradución e da Interpretación (AGPTI), concedeulle no 2018 o I Premio Xela Arias pola súa traxectoria profesional.
Non podía faltar nesta Semana da Tradución, creada por este espazo co fin de contribuír á reivindicación dunha profesión a miúdo silenciada.
(P): Como te fixeches tradutora?
Sempre tiven claro que non servía para dar clases e a tradución e a revisión de textos era algo que me atraía moito. En realidade, creo que a miña idea era máis ben dedicarme á tradución científica, porque aí xuntaba as miñas dúas paixóns. Ou traballar nunha editorial facendo non sei o que. Un día, ao saír de torturar os meus pobres alumnos nalgunha substitución de instituto, vin na prensa un anuncio dunha empresa de dobraxe que buscaba tradutores a galego (sobre todo de inglés, pero non só), convocándoos a un exame. Presenteime. Xa non parei.
(P): Pódese vivir da tradución na Galiza? E en España?
Pódese, é evidente. Levo desde 1986 vivindo disto. E traducindo ao galego, que non é pouco. O que xa non teño nada claro é que así se poida manter unha familia, ter vacacións, fins de semanas libres… Todo depende do que se entenda por vivir. Hai xente neste país á que non lle queda outra que vivir con catrocentos e poucos euros ao mes. Secasí, dubido moito que haxa maior privilexio que traballar no que unha a apaixona. Nese sentido, non igual non me debo queixar… Pero case aproveito, que raio! O certo é que a tradución esixe uns coñecementos e unha formación constante, reflexionar, documentarse, investigar… e ese esforzo debera recompensarse de maneira proporcional para permitir levar a existencia por este val de bágoas cunha pouca máis de folgura (quede claro que falo do que coñezo, a tradución para dobraxe ou subtitulado ou literaria, porque hai outros campos especializados moi diversos, que, disque, non están tan tan tan mal pagos). Haille que botar demasiadas horas para chegar a fin de mes. E negociar decontino condicións de contratos e tarifas como se estivésemos nun posto da feira, a relear por unhas bragas de usar e tirar.
(P): O ano pasado xurdiu una iniciativa no Estado español baixo o lema #CitaAlTraductor, que pretendía dar visibilidade ao traballo das tradutoras e tradutores. Cres que a sociedade é consciente do voso labor e da súa necesidade?
Pois non, a sociedade nin é consciente disto nin doutras cousas ben máis graves. Os lectores, que é o que nos interesa a nós, cren, en gran medida, que traducir literatura é algo similar a fabricar chourizos (con todos os meus respectos para os fabricantes de chourizos, non se me vaian indignar e con parte de razón, que hai chourizos e chourizos, e non teño as finanzas para demandas): introdúcese o orixinal por un tubo e sae o resultado igual de bonitiño ou máis polo outro, apto para o consumo. Os tradutores automáticos aínda contribúen máis a esa idea do noso oficio. E, non, non vou dicir que quen me dera que fose así. Canto máis esforzo me esixe unha tradución, máis gozo (tarada que é unha).
(P): Que podemos facer dende a sociedade para axudar na visibilización?
Pois xa estás facendo algo. Agradécese moito que persoas coma ti, lectoras críticas e divulgadoras, nos deixedes asomar a cara pola vosa ventá.
En canto aos lectores en xeral, que se fixen en quen traduce os libros que mercan. Cando se le un libro traducido, que ninguén se engane: lese a historia do escritor, si, pero coas palabras que, con maior ou menor fortuna, puxo aí o tradutor. Non entender isto é non entender nada.
(P): Como afrontas a tradución dun libro? En que momento comeza o teu traballo?
Que pregunta complicada de responder! Podo dicir «depende»? Cada libro é un mundo. Infórmome sobre o autor e o libro (se non os coñezo xa). Traduzo, aos poucos, moi devagar, barreno para solucionar xogos de palabras ou encontrar equivalentes de frases feitas, consulto dúbidas de lingua en manuais ou a tradutores ou filólogos, e documéntome sobre léxico especializado en páxinas fiables de internet ou papel, se é preciso con profesionais deses eidos (canteiros, mecánicos, médicos, fabricantes de chourizos, arquitectos, labregos, avogados… o que faga falla a cada paso). E cando «termino», reviso moito, leo as frases en voz alta, refago… Trato de que todo encaixe no ritmo que lle impuxo o escritor ao orixinal, pero sen que se note. Trato, digo.
«Traducir para dobraxe non é que me axudase a formarme, formoume. Aprendín a traducir diálogos, que é, creo, o máis complicado».
(P): Que libro che gustou máis traducir?
Non hai ningún que me gustase máis que outro. Falo como tradutora, non como lectora. Gústame traducir. Gústame moito. Apaixóname. Dou choutos de alegría cada vez que unha editora me contrata. Tanto me ten o que, sempre que me obrigue a facer un esforzo mental como tradutora.
(P): Algunha vez afrontaches unha experiencia como tradutora que non che prestase?
En literaria, non. Aínda. Ata hoxe nunca me propuxeron a tradución dun libro que atacase os meus principios morais. Si me aconteceu con moitas series de televisión, e mesmo así, horror de horrores, gustoume traducilas.
(P): No ano 2014 gañaches o Premio Nacional Á Mellor Tradución pola versión galega do Ulises de Joyce, un traballo que levaches a cabo conxuntamente con Eva Almazán, Antón Vialle e Xavier Queipo. Que supuxo este galardón na túa traxectoria? Que destacas desta novela e da experiencia?
En efecto, gañámolo Eva, Antón, Xavier e máis eu. Non sei a eles, pero a min ese galardón supúxome un convite a xantar nunha mesa enoooorme con Juan Goytisolo e outra xente interesante, acudir a unha recepción no Palacio Real na que me atopei de bruzos entre o xentío cos dentes de Esperanza Aguirre e coñecer a catedral de Palencia. Supúxome tamén poder comer durante unha tempada, despois de que o estudio de dobraxe para o que traballaba como autónoma fechase as portas e me deixase sen cobrar as traducións de todo un ano en plena crise económica.
Da novela, destaco cada letra. Da experiencia: o estrés dese infame ano de 2013, que cando aceptei o reto non sabía onde me metía e que me deixou unha ciática que manteño controlada a base de estiramentos físicos e mentais. E a alegría inmensa de que tres persoas me dixesen que a leran e que lles gustou moito!
(P): Na túa vida profesional tamén exerciches como correctora ortotipográfica e de estilo para diversas editoras, así como tradutora de audiovisuais para dobraxe. Que destacarías deses tempos? Axudáronche a formarte como tradutora?
Sigo exercendo como correctora, é un labor que me encanta. Pero o que máis corrixo son novelas e ensaios, non traducións. É un traballo imprescindible nunha editorial, pouco coñecido e menos valorado. Non estaría de máis que lles deses un espazo en Lecturafilia. Aí queda.
Traducir para dobraxe non é que me axudase a formarme, formoume. Aprendín a traducir diálogos, que é, creo, o máis complicado. De feito, e sen que veña a conto, sóltoo, porque creo que hai que dicilo, pero penso que escribir bos diálogos é tarefa pendente para moitos escritores galegos.
«É arriscado facer predicións, ao ritmo vertixinoso no que avanza a tecnoloxía, pero á tradución literaria creo que aínda non está nas boqueadas».
(P): Moitos profesionais da tradución destacan sempre que deben estar ao día de todos os cambios das linguas e ler moito. Que consellos lle darías a unha persoa que se quere dedicar a isto da tradución?
As linguas están en constante evolución e son a nosa ferramenta de traballo. Escritores, xornalistas, tradutores… estamos obrigados a coñecer os cambios (o cal non significa, á forza, someterse a eles). Igual que un médico ten que estar ao tanto das novidades no seu campo e o dependente dunha ferraxaría dos trebellos inimaxinables que saen ao mercado. E hai que ler, hai, pero literatura de calidade, que para isto non vale todo, se se quere aprender e mellorar. Tamén hai que escoitar como fala a xente, fala culta e fala coloquial, para saber reproducir despois ben os diálogos e os monólogos.
(P): A que persoas do mundo literario e da tradución admiras?
Uf, non sei por onde empezar. Son lectora compulsiva desde pequena. É curioso que me dedicase tantos anos á tradución de dobraxe cando non vexo a tele nin teño televisión. Non vou citar os nomes que me veñen agora á cabeza, porque sería inxusta, fixo. Prefiro reservar a miña admiración xenérica para os escritores que me abren a mente (en todos os sentidos) e para as persoas que desde as asociacións de tradutores pelexan para que esta profesión teña algunha dignidade, como a AGPTI, en Galiza, ou a ACEtt, no Estado español.
(P): Na actualidade, a industria editorial galega destaca por traer obras clásicas e contemporáneas do mundo á nosa lingua. Como ves o sistema editorial galego? Que obra botas en falta nos catálogos?
O sistema editorial galego fai un esforzo brutal por manterse contra o vento, o vento dunhas institucións que raian na hostilidade, o vento dos poucos lectores e menos aínda en galego, o vento das crises económicas continuas… Ás editoriais galegas, grandes e pequenas, habería que facerlles unha homenaxe e, espero ben, non póstuma.
Non boto nada en falta porque non dou lido todo o que quixera ler. Pero quizais o que menos hai en galego é cómic traducido.
(P): Como ves o futuro da profesión de tradutora?
É arriscado facer predicións, ao ritmo vertixinoso no que avanza a tecnoloxía, pero á tradución literaria creo que aínda non está nas boqueadas, sempre e cando non se impoña o exemplo do infausto invento do español «neutro», no que se traduce cada vez máis en Hispanoamérica, que acaba coa riqueza lingüística para gañar máis diñeiro facéndolla comprensible a un público máis amplo e idiotizado. Canto máis simple é a linguaxe, máis simples os pensamentos, máis doados de traducir por máquinas. E xa non falo do facilísima que se volve a manipulación das persoas. Se me pilla ese día diante do ordenador, apagareino e dedicareime a criar galiñas, miñas pobres. Polo menos, comerei ovos. Pero conto con morrer antes.
Lecturafilia 