Hai autores inmortais que, con tan só publicar un único libro, conseguen a admiración inmediata e o paso, se é que o hai, ao olimpo dos que cambian a vida dos lectores e lectoras. Algo así é Xulia Alonso, unha galega que publicou no 2010 un libro valente, atrevido e moi persoal, sobre as súas experiencias na adicción ás drogas e a perda do seu marido Nico. Del fala en Futuro imperfecto, unha novela que transpira emoción e moita vida, a pesar da dor que permanece entre as súas páxinas.
Aínda que pasasen xa uns cantos anos da súa publicación, o libro non perde vixencia, e máis ben podería abrir un debate máis recente arredor de como se está xestionando na actualidade a información sobre a drogodependencia e a SIDA. Conversamos coa autora sobre estes e outros temas.
Pregunta (P): Décheste a coñecer no panorama literario con Futuro imperfecto, un libro intenso que fala do amor e as drogas. Podes definir o sentido deste título?
O título pretende condensar o contido do narrado: unha historia na que os protagonistas son demasiado novos para imaxinar un futuro no que non se cumpran os seus soños. A adicción a heroína e, sobre todo, a irrupción da sida mudaría as nosas vidas dun xeito incompatible coa fantasía, e a forma en como o enfrontamos conformará un futuro que xa non será como o imaxinabamos.
(P): A época da que falas son os anos 80 e 90 do pasado século, cando moitas persoas descubriron as drogas. Como foron eses anos e que cambiou dende aquela?
A década dos 80 lémbroa como un tempo de exploración e descubrimento. Foi tamén a década da chegada masiva de drogas como a cocaína e a heroína ás nosas vilas e cidades. A exploración transformouse en adicción para moitas e moitos de nós naqueles anos. Foi tamén a década do descubrimento do virus de inmunodeficiencia humana (VIH) causante da sida. A década dos 90 estivo marcada pola virulenta eclosión desta enfermidade a nivel mundial. Foron anos de desconcerto ante o rápido avance da enfermidade e o gran número de mortes que produciu. Anos de rexeitamento social e de grandes mobilizacións sociais a favor da solidariedade e da investigación. Hai cousas que se fixeron ben naquel tempo, como a magnífica campaña “Si da, No da” ou a “Póntelo, pónselo” que serviron tanto para combater o medo como para incorporar á sociedade os hábitos de protección fronte ao VIH. Mais a medida que os avances médicos avanzaron no control da enfermidade e o número de mortes foi descendendo, as campañas de información foron minguando ata desaparecer case por completo. O VIH veu para quedarse (de momento) e cómpre transmitir a información axeitada ás novas xeracións, como se fixo no pasado. O feito de que non se faga indica que quedan moitas cousas por superar: tabús, estigma, pudor… e hai que abordalas dunha vez por todas. Se os poderes públicos non o fan debéramos demandalo desde a sociedade civil.
(P): Segundo ti mesma declaras, o libro xorde co obxectivo de que a túa filla Lucía coñecerse a historia de amor, e dor, dos seus pais. Como o tomou ela?
A idea de escribir este libro xorde moitos anos antes de que me poña a elo. Cando isto sucede, Lucía era xa unha moza de 18 anos que coñecía a nosa historia contada da miña propia boca, pouco a pouco, en pequenas doses adaptadas en cada momento á súa idade. O libro non supuxo para ela o impacto que pode causar a alguén que o descubre de súpeto. Seguramente para ela os descubrimentos foron ben diferentes que para as e os lectores alleos á nosa vida. En todo caso, o libro gustoulle, e así mo fixo saber.
(P): Por que decidiches publicar esta historia tan persoal, sacala do íntimo para levala ao público?
Hai moito tempo que me reconciliei co meu pasado e con todas as consecuencias dos meus actos. Non así coa parte “irreparable” desta historia que é a que ten que ver coa morte de Nico. Publicar Futuro imperfecto pareceume unha forma de devolvelo á vida en certa forma, e con el, a tantas e tantos que morreron naqueles anos por mor da adicción á heroína e da sida. Hai unha parte desta historia que é moi persoal, moi nosa, pero a parte da narración que ten que ver coa experiencia da adicción creo que pode ser compartida por moitas das persoas que a viviron naqueles anos en Galicia ou en calquera outra parte. Neste libro eu reivindico que a memoria de Nico emerxa sobre as causas que provocaron a súa morte prematura, e coa súa, a memoria de tantas e tantos que morreron pola mesma causa.
(P): O libro fora escrito cun profundo sentimento de amor e dor pola perda do teu marido Nico. Como foron estes anos dende a publicación?
A boa acollida que o libro tivo entre público de todas as idades foi unha agradable sorpresa que non deixa de darme alegrías. Os encontros con lectoras e lectores, tanto se é nun club de lectura como nun centro educativo, adoitan ser moi participativos, con moito debate e intercambio de impresións; sempre me resultan gratificantes. O debate, mesmo cando non se comparten criterios, devolve actualidade ao pasado e iso é algo importante para min. A morte sempre é un feito irreparable. Só desde a recuperación da memoria ás veces se consegue certo sentimento de reparación, que pode ser individual ou colectiva. Nos encontros coa xente que leu o libro moitas veces percibo que compartimos esa sensación e creo que isto é o que me gratifica. Compartir a reparación, aínda que só sexa nalgúns casos. É moito máis do que nunca me atrevín a soñar e polo que me sinto fondamente agradecida.
(P): A novela está ateigada de citas, sobre todo de Lois Pereiro, tamén afectado de SIDA. Que significou para ti a voz deste poeta galego?
Descubrín a obra de Lois Pereiro pouco antes de comezar a escribir o libro. En particular a obra Poesía última de amor e enfermidade produciume un gran impacto. É unha obra fermosísima que transmite moi ben a dureza e a vulnerabilidade que supón a enfermidade (sexa cal sexa) e o cambio da perspectiva sobre a vida que se produce cando se axexa a despedida. A poesía ten moita forza emocional e Futuro imperfecto é un libro que pretende transmitir emocións. Pretende ser a narración emocional dun tempo, non só a descrición duns feitos, por iso moitas pasaxes do libro levan un poema como encabezado. Os poemas de Lois Pereiro non podían faltar porque algunhas estrofas parecéronme a introdución perfecta para a narración posterior.
(P): Supoño que sería moi difícil escribir cada un dos capítulos deste libro. Como foi a súa xénese?
Hai un momento, que está narrado no libro, no que Nico e máis eu fixemos testamento. Nese momento, cando a vida da nosa filla se nos pasa ante os nosos ollos, tiven claro que debíamos ser quen de trasladarlle nós mesmos a nosa historia. A forma de facelo foise consolidando co paso do tempo. Precisei moitos anos para sentirme capaz de poñerme a escribir pero, por sorte, contei con ese tempo e o resultado foi Futuro imperfecto.
(P): Tamén hai referencias ao teu nacemento e aos anos da infancia na casa dos avós e cos teus pais. Unha homenaxe a unha forma de vivir, quizais?
(P): Tamén hai referencias ao teu nacemento e aos anos da infancia na casa dos avós e cos teus pais. Unha homenaxe a unha forma de vivir, quizais?
Hai un intento de contextualizar os anos de Santiago. Para iso, teño que volver sobre o meu pasado e reconstruílo ata chegar a ese momento. As figuras dos meus avós e as súas casas constituían un contrapunto ás dos meus pais e a miña propia casa. A miña vida na aldea era menos ríxida, máis libre, a comunicación era moito máis fluída. Os meus avós, sobre todo as avoas, foron referentes moi importantes na miña infancia. A través da convivencia con eles e dos relatos narrados arredor do lume no inverno aprendín moitas cousas sobre como afrontar a vida. Leccións que se fixeron máis valiosas co paso dos anos.
(P): A túa chegada a Santiago coincide cos anos de ampliación da liberdade, coa recente morte de Franco e o fin da ditadura. Aí chegas ti con ganas de vivir, como descobres as drogas?
As drogas xa as descubrira antes de chegar a Santiago, sempre consumidas en grupo co único propósito da diversión. O transcendente que descubrín en Santiago foi a heroína e o ritual non foi moi diferente ao que pasaba no meu pobo. O consumo sempre se facía en grupo, nun ambiente lúdico e sen conciencia do risco que constituía. Todo iso mudou rapidamente. O consumo pasou a ser unha necesidade e a diversión desintegrouse para dar paso ao inferno.
(P): Como consegue unha erguerse e tirar para adiante a pesar da dor? Foi a forza do amor sentido por Nico?
Non queda outra que seguir adiante porque a vida non se detén. O amor a Nico deulle sentido ao meu pasado pero a forza que me amarrou á vida tivo que ver co que lle daba sentido ao un futuro certamente sombrío. Sen dúbida quen termou de min foi a nosa filla.
(P): Pensas que o tempo o cura todo ou sempre quedan secuelas?
O tempo o que ofrece son oportunidades. Cura na medida en que o usas para reparar feridas, desfeitas, conflitos… se non, o tempo ás veces complica as cousas. En todo caso, todo o que se vive deixa marca. As secuelas son inevitables.
(P): Existe arrepentimento de certas vivencias ou es das que cres que todo o vivido axuda a medrar como persoas?
É evidente que hai cousas das que non me sinto orgullosa e que me avergonzaron durante moito tempo. A palabra arrepentimento aplicaríaa a todo o que causou dano ás persoas que máis me querían e sufriron por causa dos meus actos. O dano foi inmenso e a todos os niveis: económico, afectivo, laboral, psicolóxico… foi brutal. O apoio co que contei abarcou todos estes ámbitos e fun consciente do seu valor en todo momento. Mais se hoxe podo falar abertamente do tempo da vergonza é porque tiven a oportunidade da reconciliación. A supervivencia deume a oportunidade da reparación e tamén me fixo tomar conciencia de que moita xente da miña xeración non tivo esa oportunidade porque perdeu a vida.
O tempo é oportunidade. Nos momentos máis complicados e duros é moi importante non perder isto de vista. Pode que chegar a esta conclusión forme parte diso que ti chamas medrar como persoas.
(P): Plantéxaste publicar outra novela nun futuro inmediato?
Escribir non é algo doado para min. Si hai historias na miña cabeza que me gustaría ser quen de escribir algún día. Xa veremos.
Lecturafilia 