Antón Riveiro Coello é un dos grandes narradores do noso tempo, cunha voz propia e cuns personaxes que sempre reflexionan sobre un tempo. Autor de obras tan exitosas como Valquiria (1996), Animalia (1999), As rulas de Bakunin (2000), Casas baratas (2003), Laura no deserto (2011), Os elefantes de Sokúrov (2015) ou A ferida do vento (2016), o escritor limián é un férreo defensor da literatura de Carlos Casares e por iso este ano adquire dobre relevancia. E é que o Día das Letras Galegas sairá a biografía novelada sobre o autor homenaxeado, escrita por el. E xa no verán, agárdase a publicación dun libro de microrrelatos baixo o título de Á sombra dos bonsais.
Pregunta (P): Es un dos grandes escritores en lingua galega na actualidade. Existen medos a morrer de éxito, a que a novas novelas non convenzan aos lectores?
Os escritores sempre estamos no límite, no cantil. Cada libro é un punto de partida e unha vertixe, por suposto. Ese medo a defraudar sempre te asalta. O mundo da escrita é así, como andar por un campo minado. Canta máis experiencia, máis crítico es contigo mesmo. E iso pode ser paralizante.
(P): Nunha das túas últimas novelas, Os elefantes de Sokúrov, tratas moitos dos grandes temas que a todos nos preocupan: a relixión, a vellez, a morte, a nostalxia, o pasado… Es dos que pensas que a literatura sempre fala do mesmo a través de distintas historias?
A literatura formula preguntas e, aínda que non dá todas as respostas, si axuda a lle dar sentido a moitos problemas da vida. Di o propio Sokúrov que a literatura é a máis importante das artes, o fundamento de toda creación estética e que está por riba de calquera actividade artística. Non sei. O que si sei é que a literatura nos axuda a comprender a complexidade do mundo e do ser humano, atravesando os grandes problemas de sempre, como o amor ou a morte.
(P): Non pasa desapercibida a presenza do espazo, desas rúas e lugares que recoñecemos todos os que vivimos nalgún momento en Santiago de Compostela. Que achega esta ambientación á historia?
O espazo físico das novelas non sempre é o máis importante, pero neste libro si. Compostela aquí adquire un punto central, case de personaxe. Quería recoller esa visión entusiasmada e sensorial que está nos mapas da emoción, nese amor que o mundo ten por esta cidade, que a ve como algo espiritual que está máis alá da arte e da relixión. Unha cidade que se insinúa como o final do camiño, pero, sobre todo, que convida á reflexión, á transcendencia, a unha experiencia mística, metafísica. O máis curioso é que Compostela, malia a consistencia da pedra que lle dá unha permanencia e intemporalidade, erixiuse sobre unha lenda, é dicir, ao redor dun invento ou dunha mentira.
(P): A túa novela é en realidade un compendio de moitas historias e seméllase ás bonecas rusas das que vas tirando pouco a pouco ata descubrir outras novas. Como definirías realmente Os elefantes de Sokúrov e que pretendías con ela?
A novela ten un pouco de todo, como a vida. Ten algo de novela sentimental e intelectual, de novela psicolóxica e, en menor medida, de novela de intriga. Aínda que tamén a podería definir como descritiva, lírica e metafórica, máis atenta ás emocións e ás relacións dos personaxes que á acción ou á trama. Nela intento contar unha historia contemporánea utilizando o punto de vista dos personaxes que falan dende dentro e moven, alternativamente, durante dez días seguidos, unha historia na que a busca, o amor, o suicidio, a memoria, as artes, a vellez, a prostitución, a crise económica ou a solidariedade se cruzan no que tamén é unha homenaxe a Compostela.
(P): Hoxe en día resulta unha tarefa importante a defensa da lingua propia. Isto é algo que se reflicte na túa novela. Como ves o futuro do galego?
Os datos estatísticos apuntan a un preocupante retroceso do seu uso nos últimos anos, especialmente entre as novas xeracións. A tendencia é terrible, aínda que dende o poder político non se queira ver. É unha tarefa de todos, non só manter o galego, senón recuperar eses espazos que vai perdendo. Haberá que atopar estratexias máis convincentes para pór en valor un idioma que abre mundos e portas, que suma e é unha enorme riqueza, non só emocional.
(P): Amais de tratar temas con moitas arestas que conflúen na crise económica que padecemos desde hai uns anos, es quen de facer poesía e de defender un estilo moi potente. Quédanos entón algunha esperanza cando todo o que nos rodea semella ser tan gris?
Moitos escritores, como o propio Carlos Casares, dicían que o estilo non se debe notar. E poida que teñan razón, mais eu gusto de ter unha voz persoal, que me identifique, unha sorte de idioma particular, iso si, que estea sempre ao servizo da historia que estou contando, aínda que sexa unha realidade gris, porque a literatura pode modificar o mundo cun verso. Aí está o poder da escrita, e a esperanza.
(P): Unha técnica moi interesante é a da memoria emprestada. Como pensamos a través dos recordos e como cambian os feitos dunhas persoas a outras?
Unha das cousas que máis me interesan da literatura é esa posibilidade de traballar sobre a memoria de outros, coma se o fixeses sobre unha materia viva, permeable. É fantástico converter todo ese mundo emprestado nun territorio novo, propio, que poden habitar os demais.
(P): O medo á soidade perséguenos a diario. Pode axudar a arte nas súas diversas vertentes a convivir mellor con esta sensación?
A soidade do escritor pode ser algo desexado. Cando non o é, convértese en algo doloroso, aínda que sospeito que a escrita, e, por extensión, a creación artística, poden, e deben, funcionar como curación.
(P): A lembranza do pasado e a nostalxia enchen as túas novelas. Somos sempre o que fomos?
A memoria, o recordo, é sempre o punto de partida. Temos recordos e palabras que son o cemento da literatura. Recordos afastados ou inmediatos, recordos reais ou inventados. En todo caso recordos que figuran nesa artesa substancial do que somos, no pozo da nosa identidade. Pero tamén somos máis do que fomos. Somos o que imaxinamos, o que lemos, o que nos gustaría ser e mesmo o que olvidamos, porque a memoria ten algo de anárquico e selectivo. Velaí o marabilloso personaxe de Faulkner, aquel Quentim Compson que era quen de ver acontecementos do pasado que xamais presenciou e que el lembraba, con maior nitidez que se estivese presente.
(P): En moitos eventos literarios aos que teño asistido, os autores e autoras galegas adoitan falar da boa saúde da literatura actual do noso país. Como ves ti o panorama?
Pois eu tamén son optimista. Malia a falta dunha masa lectora importante que sosteña o sistema, hai un bo nivel na nosa literatura que non ten que lles envexar a outras literaturas europeas. Á parte de fenómeno da poesía, sempre tan frutífero no noso país, ou da literatura infanto-xuvenil, cunha ducia esplendorosa de autores traducidos a outras linguas, nos últimos anos eu salientaría a consolidación dunha xeración de narradoras tan interesantes e diversas como Anxos Sumai, Marilar Aleixandre, Teresa Moure ou María Reimóndez ao carón de outras como Inma López Silva, Rosa Aneiros, Berta Dávila, Emma Pedreira, Eli Ríos, Susana Sánchez Arins, Eva Moreda, María Solar, Rexina Vega e moitas máis que están a asentar as bases dunha normalidade sociolóxica que xa se facía necesaria.
(P): Estás inmerso nalgún novo proxecto literario do que nos poidas avanzar algo?
La Voz de Galicia vai publicar o Día das Letras a miña biografía novelada sobre Carlos Casares, e, antes de me poñer coa seguinte novela, conto con rematar este verán un libro de microrrelatos que sairá en Galaxia co título Á sombra dos bonsais.
Lecturafilia 