Vén de gañar o I Premio Viadutos de Novela cunha obra magnífica, atrevida, impactante e cun estilo moi plástico e visual, onde a literatura se mestura co resto das manifestacións culturais. Anna R. Figueiredo (Ourense, 1979) debuta na narrativa galega con Os bicos feridos, na que a cidade de Londres que ela tan ben coñece aparece como protagonista nunha trama nada convencional, aínda que fala moito de nós. Actualmente é profesora de física e tecnoloxía no ensino secundario, aínda que a lectura é outra das súas paixóns.
Pregunta (P): De onde nace Os bicos feridos?
Os bicos feridos, en primeira instancia, nace dun momento no que unha persoa que sempre soña, e que traballa moito para cimentar soños en realidades, queda co ánima un pouco baleira e escoita unha voz amiga ao seu carón que lle di… sabes? Así estaba eu. E fixen unha última aposta. Así que Os bicos foi un reto, senteime, collín lapis e mirei dentro para atopar os folgos e as forzas de facer o que nunca fixera, de ver se podía escribir unha novela.
Ese é o minuto cero. E o resto son horas roubadas ás noites e ao sono, horas de paseos debullando situacións, horas de perder a vista en liñas de autoras e autores admirados, horas de conversas de bar cos referentes, cos mestres, horas de soidade lendo en alto, horas de cruentos asasinatos de tramas que xa non tiñan cabida, horas de busca de información e moito diálogo interno respondendo a dúas preguntas: que queres contar? quen queres que o conte?
De aí todo.
(P): Que supuxo para ti gañar o I Premio Viadutos de Novela?
Pois coa confesión que che acabo de ceder en exclusiva, podes imaxinalo! Gañar un premio sempre é bonito, non ten sentido dicir o contrario, pero gañar un premio de novela coa túa primeira novela, valorado por cinco persoas que consideras verdadeiras expertas e, ademais, un premio que abre as portas de Galaxia… é indescritible. Porque ese momento fai que o mundo coñecido desapareza, sabes? Como a canción de REM. This is the end of the World as we know it, and I feel fine. Así que, entre outras cousas, supón un pulo, un ánimo a non deixar os bolis a un lado, supón coñecer a xente incrible que fai que aprenda cada día, supón ter que falar, como aquí, polo miúdo da construción dunha obra, desexando que alguén lle interese e non se lle faga tedioso, supón ter unha voz, e non acabar de recoñecer esa realidade de ver o teu nome, nun teu libro, na balda dunha librería amiga, ou na man dunha lectora. Supón unha magnífica metamortose e o comezo dunha época de grandes aprendizaxes, humanas e formais.
«Así que falemos ben alto de que a mocidade gusta de escoitar historias»
(P): En que momento sentes a necesidade de escribir historias?
Sempre. Eu son filla única e seica nos pasa moito aos fillos únicos, que como non tiñamos irmás e irmáns, falabamos sós. Falamos soas. Eu conto historias todo o tempo, é certo, que a convención social fíxome aprender a non falar na rúa coas personaxes e cos personaxes que levo na cabeza, pero iso non quere dicir que marcharan. O ser humano sempre conta historias, sempre queremos historias, é mellor lembrar, aprender, medrar, a través delas. Desde o ensaio e o realismo ata a fantasía máis desbocada. Todas teñen o seu papel, todos temos necesidade de escoitar e contribuír a elas, e poñelas por escrito, sendo unha persoa que gusta tanto de ler, parecía bastante natural.
(P): A túa escrita inclúe moitos referentes musicais e culturais. Como se mestura todo iso coa literatura?
En realidade eu creo que todas teñen cabida. Fai moi pouco, a través desa etapa de aprendizaxe que che comentaba, de man dun home sabio aprendía iso da transtextualidade e coido que eu son moi transtextual. Tamén porque, cada vez máis, e iso paréceme boísimo, recorremos a moitos ámbitos de cultura, escoitamos máis música, e mesturamos referencias. Bob Dylan “vén” de levar o Nobel, cada vez trátase con máis respecto e admiración a BD en temáticas formais como o desenvolvemento da trama ou a importancia da imaxe na “voz narrativa”, e nas películas e nas series buscamos literatura. Xa non vale só que algo sexa espectacular, queremos literatura na arte, queremos impresións plásticas na literatura. Querémolo todo, porque somos estes fillos da revolución aos que se nos dixo que o iamos ter todo. Entón, se sentimos, vivimos, amamos, falamos a través de música e citas culturais, por que non escribimos así? Ray Loriga dicía fai 20 anos que tiñamos que tentar escribir coas posibilidades reais que ten a vida cultural da nosa sociedade. Gustoume moito esa idea, e síntome moi cómoda, deixando que obras grandiosas de xente como Lennon, Strummer et. al. poboen o meu imaxinario. Oxalá quen lean canten comigo.
(P): Por que ambientaches Os bicos feridos en Londres?
Porque Londres é unha cidade marabillosa e cheísima de contrastes. Ten historia, ten beleza, ten delicadeza, ten un río que só foi remontado por unha balea nunha ocasión, é berce de creación de teatro, plástica, audiovisual, da revolución do POP, da escena PUNK, ten unha raíña que seica descubriu unha noite a Sid Vicious no seu baño, ten unha mitoloxía desde os poboadores celtas ate os okupas dos noventa. Ten asasinos en serie, e grandes amores. É un mundo en miniatura. E ademais, está poboada por un crisol de razas e culturas. Eu quería que a historia, de corte noso, de galegos, tivese lugar en Galicia. Hai moitos galegos en Londres, hai moita Galicia en Londres, vexamos como é esa Galicia da que temos constancia, pero moitas veces, descoñecemos no miúdo.
«Gañar o I Premio Viadutos de Novela supón unha magnífica metamorfose e o comezo dunha época de grandes aprendizaxes»
(P): Unha novela, por certo, con moita crítica social. Ten a literatura poder para cambiar as cousas?
Por suposto. Podería quedar aquí. Sen literatura perdemos unha grandísima fonte de información, unha forma de aprendizaxe e de crítica, un xeito de lecer, un medio de comunicación que chega a través do tempo, unha semente de cambio. A literatura denuncia. Ten o poder de denunciar, de expoñer, de dicir todo o o que é precioso e o que queda oculto. Vamos, a literatura pode cambiar as cousas, o mundo, o pensamento. Esperemos que sexa para ben.
(P): Dedicas gran importancia á reflexión sobre as redes sociais, que teñen pros e contras na nosa vida diaria. Por que poñer o foco sobre elas?
Porque vivimos con elas. Sen dar unha resposta moi longa, que eu creo que é un tema que dá para moito, pensemos por exemplo na revisión de Sherlock Holmes da BBC. Sherlock é xa no orixinal un home que emprega o que lle resulta útil, que non coñece, como nos di Doyle xa ao principio, as bases do Sistema Solar porque non lle serven para nada. Sherlock emprega as redes sociais para buscar, para ler, para comunicarse, para manter relacións… Se un estereotipo do practicismo as precisa tanto… nós, os pobres humanos, estamos condenados a telas tatuadas na pel. Quen pode vivir hoxe sen mirar as redes durante todo un día? Que pai non mira no whatsapp a última hora á que se conectou seu fillo de noite, para saber se está ben? Quen non está en 20 grupos dos que non le nin a metade? Quen non subimos reseñas de libros ao Instagram para compartilos e aprender dos outros? As redes están e úsanse, coma o pan e, ás veces, o té.
(P): Unha novela moi moi actual a túa. Cres que se poderá entender igual unha vez que pasen uns anos?
Eu creo que si, do mesmo xeito que o alumnado co que traballo entende Stranger Things. Vale, daquela non había móbiles, non había internet, ían en bici dun lado ao outro, a nai non traballaba e levaba eses traxes case de tecido de cortinas… Pero enténdese. Entendemos Cosecha Roja, entendemos Caeiro branco, entendemos Conto de dúas cidades. Será esa historia “daqueles anos” onde todo o mundo falaba por whatsapp. E oxalá chegue a converterse “naquela historia daqueles anos nos que a mocidade tiña que marchar para ser quen quería ser” porque daquela, estariamos vivindo unha realidade na que emigrar ou, “sucumbir á mobilización laboral”, non sería unha obriga da supervivencia, senón unha opción de vida.
(P): Dirixes un club de lectura para mozos e mozas. Cres que se le moito ou pouco? Como decides os libros a comentar?
Este ano xa non teño tanto tempo pero seguro que volverei a el, agora só coordino un pouco un grupiño do meu instituto. Eu creo que os mozos len moitísimo. E as mozas máis. E non todos, claro, pero si que son capaces de estender o amor e a querenza polos libros. Tamén é certo que son os críticos máis duros e os defensores máis entusiastas. Pero, e falo dun pero grande, non creo que a sociedade sexa en xeral consciente do pouco tempo que teñen libre. Nós case non temos e elas tampouco, de feito moitas das lectoras máis ávidas da miña contorna están desexando que cheguen as vacacións para poder ler. Para poder ler o que queiran. E outras, cando suspenden, son castigadas sen ler (ás veces antes sen ler, que sen o móbil). E iso non se escoita a miúdo, así que falemos ben alto de que a mocidade gusta de escoitar historias. Se lles gusta o rap, gústanlle os contos. Se son capaces de artellar Batallas de Gallos, son capaces de xulgar e gustar da poesía. Axudaría, iso si, que viran máis xente lendo, que houbera máis espazos de promoción da lectura nos medios, a través das institucións, nas familias… En canto á escolla, normalmente xuntámonos e falamos dos libros que nos gustan, das autoras e autores que nos apaixonan e decidimos entre todos. Eu, segundo o que me digan, suxiro algunhas opcións e votamos. Outras é alguén do grupo quen trae unha proposta. Normalmente eu céntrome en suxerir novidades e elas traen libros con máis anos ás costas, que tamén é marabilloso.
(P): Son das que creo que a lectura non está ben artellada nos plans educativos. Dada a túa labor de mestra, que farías para fomentar que se lese máis e mellor?
Que difícil! Unha xornadas farían falta para isto. Vou xeneralizar, que nunca é bo, pero que é preciso neste caso. Nos plans educativos, na proposta educativa, si que hai unha intencionalidade de favorecer a lectura, e tamén na lei educativa. Porén, particularizar esa proposta en iniciativas eficientes é moi complexo. Por unha banda por temas de orzamento, hai bibliotecas moi ben nutridas e con escollas magníficas e hainas que non. Por outra por problemas de recursos humanos, hai bibliotecas e centros con xente que dispón de horas para ocuparase destes plans e centros que van máis xustos. O que si é certo é que hai bibliotecas e coordinadores de bibliotecas. De que hai docentes que recomendamos lecturas e materias desde as que se traballan lecturas. Agora, por que non temos máis lectores? Ou como ter máis lectores? Pois a min o primeiro que se me vén á cabeza é que desde as familias e o común dos claustros, falemos abertamente, de que lemos e do que lemos. Que non pareza que ler só se fai para pasar un exame (nada máis lonxe do que debería ser ler). Que amosemos o que lemos, que levemos os libros á aula, malia non falar deles na materia. Que nas familias se valore a lectura, e se visiten bibliotecas e librerías coa ansia que se buscan cursos de inglés e de robótica, que os libros tamén falan de idiomas e de robots e ademais amoblan a mente. Que unha tarde en familia pode ser ir a unha presentación dun libro na cidade… que non hai obriga de compralo, pero igual descobres algo interesante sobre a lectura, o tema, ou sobre ti mesmo…
(P): Que acollida estás recibindo coa túa primeira novela?
Marabillosa. Galaxia está a piques de sacar a segunda edición, algo co que eu para nada contaba. Estou escoitando consellos e visións preciosas e moi construtivas dela, estou coñecendo mundos e persoas magníficas. Nunca a pensei tan bonita. É algo que dá folgos, que anima a aprender máis, a facelo mellor, a querer facelo mellor.
(P): Teño entendido que es unha gran lectora, e a min interésame saber que le Anna R. Figueiredo e cales son os teus libros de cabeceira.
Pois leo case de todo. Ultimamente leo moitas recomendacións de persoas coma ti, que eu admiro e que sei que teñen unha escolla nas lecturas que me pode ser afín, e despois escollo ler algúns libros que son referenciados como diferentes ou controvertidos pola curiosidade sobre eles. En canto aos libros de cabeceira non son moi proclive a facer unha escolla ou unha lista dos mellores, de feito isto dos 30 libros de Marie Kondo acabaría comigo, e a dicir verdade agora mesmo estou lendo libros de teoría dramática, así que xa ves. A min, seguro que coma ti, cando me fan esta pregunta lémbrame a “a quen queres máis a papá ou a mamá”? pero voume portar ben e, sen ser libros de cabeceira per se, vouche comentar dalgún que teño lido ultimamente. O primeiro A Corazón aberto de Anna Gavalda, un libro de relatos magnífico onde a autora se toma a liberdade de cimentar toda a historia na construción do ou da personaxe principal, un libro onde os detalles son cruciais para o entramado de cada unha das partes e no que cada relato ten un arrecendo, un sabor e case unha cor propia. Delicioso. E por ter un referente en galego, tamén, que temos unha preciosa literatura digna de tal nome, eu falaría … veña de dous, primeiro de Spleen en catro tempos de Arancha Nogueira, un libriño de poesía que a min, cada vez que o leo, ábreme en dúas e síntome na súa pel, como se o frío entrara no celme, nese lugar no que nunca entro na miña mente, por medo a atopar pantasmas, e, á vez, dáme moita paz. E tamén, en narrativa, Sen Piedade de Pedro Feijoo. Levo lendo a Pedro desde Os fillos do mar, coido que é unha persoa moi xenerosa, e realmente con esta novela, deixoume sen alento o tanto que mellorou sobre xa o ben que escribía, as voces, a música, ese Santiago dos meus días.
(P): Estás inmersa nalgún proxecto literario do que nos poidas adiantar algo?
Estou inmersa nun mar de ideas, polo de agora teño a cabeza na elaboración dun relato e a intención de comezar unha segunda novela. Así que, no meu xeito de traballar, hai moitos proto-comezos no ordenador, dos que xa eliminei varios e me quedei con tres temáticas e, desas tres, só ha sobrevivir unha. O resto veremos se as gardo para outro momento ou xa as deixamos para outra vida. Pero desas tres algunha terá que ir adiante. Así que, na miña opinión, o que conta agora é ler, volver a Italo Calvino, a Truman, a de Toro, a Camilo Franco, a Emma Pedreira, a Sara Mesa… aprender.
Lecturafilia 