Pedro Feijoo (Vigo, 1975) é un dos novelistas galegos actuais máis recoñecidos. Coa publicación das súas novelas Os fillos do mar e Memoria da choiva fíxose un oco na narrativa histórica e de intriga, técnicas que volve elixir agora na nova novela titulada Os fillos do lume. Nesta nova aventura, na que se recuperan os personaxes de Simón Varela e Mariña Dafonte, o lector vaise embarcar nunha historia de intriga, ficción histórica e recuperación da memoria de Vigo. A cidade olívica non é un mero espazo ambiental, senón que as súas rúas e edificios son sometidos a unha radiografía histórica na que se custiona todo o pasado. Cun sentido do humor retranqueiro, Pedro defínese como unha persoa máis ben tímida, pero cunha crenza absoluta na labor de denuncia social que debe ter toda literatura.
Pregunta (P): Vés de publicar a túa nova novela, titulada Os fillos do lume, na que recuperas aos personaxes d’Os fillos do mar, Simón Varela e Mariña Dafonte. Por que decidiches volver escribir axudándote deles?
Desde o principio, xa cando estaba comezando a traballar na documentación do que logo sería Os fillos do lume, tiña moi claro o que quería facer: a miña intención non era outra que construír unha artefacto narrativo no que, baixo a pel dun aparente best-seller, poñer en valor unha parte da nosa historia (ou, o que é o mesmo, da nosa memoria, da nosa propia identidade) non tan coñecida como debese. A decisión de recuperar a Simón e a Mariña tomeina cando comecei a ser consciente do formato do mensaxe que quería transmitir, e caín na conta de que non había voces máis indicadas que as que me poderían prestar estes dous personaxes.
(P): Aquí o tema principal é a revisión da historia de Vigo, a túa cidade. Cantas mentiras hai na visión que nos deron da historia?
Canto máis traballo neste asunto, máis vou tendo a sensación de que iso da “historia” non existe no mesmo plano das cousas que tocamos día a día. Existen as mazás, os barcos na ría, e a corrupción no goberno. Pero a historia vén sendo algo así como a xustiza, a igualdade ou o dereito social: conceptos moi volátiles, cuxo significado cambia moito segundo na boca de quen asomen (e que, mesmo en segundo que espazos, poden chegar a ser algo moi perverso…). A historia é unha entelequia, un conto modelado á conveniencia de quen a dita. E, baixo esa premisa tan desoladora, a pouco que un comece a investigar deseguida descobre que, de todo canto nos contaron, non son poucas as cousas que viaxan dacabalo entre a inexactitude e, directamente, a maior das fabulacións…
No caso da historia de Galiza, o asunto non ía ser menos. Baste con lembrar que, en realidade, iso que nós xa estudamos como a “Guerra da Independencia” en realidade nunca foi tal: aquí do que se falou sempre foi da Guerra de Galicia. Ninguén pegou un só tiro por independencia ningunha, senón que máis ben o que se fixo foi loitar pola supervivencia, unha vez comprendido o desamparo en que o pobo fora abandonado por un goberno máis preocupado por poñer a salvo a reais pousadeiras que por calquera outra cousa.
(P): Os pobos que queren prosperar deben manter intacta a memoria e non esquecer os acontecementos. Non cres que a miúdo se fan desaparecer demasiados feitos á mantenta e que nos empeñamos en non crer?
Moi para a nosa desgraza, o certo é que así é. Non hai máis que botar unha ollada ao noso redro, comezando por nós mesmos, e seguindo pola ralea que nós mesmos puxemos nos postos de poder. Como pobo alentamos a permanenza dun goberno que non só despreza a cultura en xeral e a historia en particular, senón que mesmo se atreve a permitir a humillación da nosa memoria. De que outra maneira se explica, senón, que o goberno manteña no seu posto a un miserable que se atreveu a afirmar que moitos só se lembran dos seus pais asasinados polo franquismo cando hai subvencións? Por desgraza, aínda hai máis: se un desgraciado como Rafael Hernando declara a continuación que non entende por que debería pedir perdón é porque esa é a verdade: por que habería de pedir un perdón que o pobo, en realidade, non reclama? A culpa deste día a día tan desmemoriado en que vivimos dun tempo a esta parte é nosa, nada máis que nosa.
(P): Pasado e presente combínanse nesta túa nova novela, como pode o pasado da Reconquista florecer e ter que ver nun asasinato de hoxe en día?
É que ese é precisamente o erro, pasar por alto as vinculacións. Aínda bebendo na súa totalidade en feitos reais, o certo é que na miña novela (como en calquera outra novela) hai unha boa parte de ficción, polo que non sei se o pasado podería relacionarse co presente do xeito exacto en que eu imaxino. Pero que máis dá que non fose exactamente así, como o describo na trama? O que non se debe esquecer nunca é que calquera presente sempre é consecuencia do seu pasado e, como pobo, temos a obriga moral de coñecelo, porque máis tarde ou máis cedo ese pasado acabará florecendo de xeito evidente no noso presente.
Lembro perfectamente como a xente se botaba as mans á cabeza ao descubrir o terriblemente retrógrada que era a reforma da Lei do Aborto que no seu momento pretendeu sacar adiante Alberto Ruiz-Gallardón. “Pero como pode ser -dicíanse escandalizados os uns aos outros-, pero este tipo non era o progre do PP?”. Ben, pois se a xente se tivese preocupado un pouco por coñecer a quen raio estiveran a votar uns meses antes, terían caído na conta que “o progre” do Partido Popular era un dos herdeiros do franquismo máis cerril por vía familiar directa (sen ir moito máis lonxe, o seu avó, o xornalista Víctor Ruiz Albéniz, foi unha das voces oficiais do franquismo na prensa do réxime). O pasado sempre se manifesta no noso presente. Nas nosas mans está a responsabilidade de lograr que ese florecemento sexa o dos acertos ou, pola contra, o dos erros do pasado.
(P): Manexas á perfección os mecanismos da intriga e do misterio para manter en vilo ao lector. Como se consegue isto?
Do mecanismo non che podo falar moito, xa que, como case sempre acontece, nestes casos o autor adoita ser o que menos sabe sobre como diaños fai o que fai. O que si podo dicir é que, se algo teño moi claro, é que por moi interesante que a min me pareza a miña mensaxe, o discurso que corre por debaixo da miña historia, de nada servirá se a canle que empregue para transmitilo é tan aburrida que consiga que na segunda páxina esteamos todos durmindo. Por iso insisto tanto en que os meus libros teñen que ser, ante todo, entretidos: non porque iso, o entretemento, sexa o único que busco para os meus lectores, non. A min o que me interesa é a mensaxe que corre de fondo, a posta en valor da nosa memoria, da nosa identidade. Pero para iso necesito que o lector chegue ata a derradeira páxina. E eu non coñezo mellores argumentos que os de ofrecer unha historia entretida, desde a primeira ata a última páxina.
(P): O proceso de documentación debeu de ser arduo e moi lento, podes describirnos que foi o que máis che custou á hora de pensar e tecer esta historia?
En efecto, foi lento e duro, porque, como veño dicindo, non se trata de ir recoller os froitos dun campo que se adoite sementar con tanta regularidade como debese. Sempre hai datos que non cadran, documentos que se resisten, e confirmacións que non acaban de chegar. Pero por fortuna, non estiven só neste proceso. Desde o presente non foron poucos os que me botaron unha man co traballo de documentación, amigos como Arturo Pérez-Reverte, Jorge Lamas, ou o meu propio editor, o sempre atentísimo Manolo Bragado. E, desde o pasado, tiven a fortuna inmensa de poder acceder de primeira man aos vellos textos, hoxe por desgraza todos descatalogados, os libros e publicacións onde se escribiu a historia case de primeira man. Estou falando de autores como José de Santiago, Espinosa Rodríguez, Taboada Leal, Amador Montenegro, Pedro Díaz, Manuel de la Fuente… Os verdadeiros responsables da auténtica historia de Vigo, non sempre recoñecidos como ben merecen.
(P): As túas novelas sempre están ateigadas de humor e de ironía, e ata de retranca. É unha pegada para mostrar ao mundo o que tes de galego?
Pois xa me gustaría dicir que si, pero… moito temo que non sexa esa a razón. Alén da miña imaxe pública, o certo é que eu son un tipo moi tímido. Sempre o fun, de maneira que o humor, ese feito de botar man sempre da ironía, é un dos meus recursos habituais. Un dicir sen dicir que me sae de forma espontánea, natural. Ás veces penso se non será máis un mecanismo de defensa que outra cousa…
(P): As rúas e os barrios e prazas da cidade viguesa están presentes por toda a novela, de xeito que ben poderiamos dar unha viaxe virtual por ela. Entendo que para ti é importante a ambientación, non si?
Moitísimo. Nas miñas novelas non hai ningunha localización que estea aí de maneira casual. Seguindo na liña do que comentaba sobre poñer en valor a nosa identidade, sempre digo que se eses lugares están aí é porque por eles pasou algún día a historia, neles durmiu a nosa memoria algunha noite. Unha novela sempre ofrece a oportunidade de volver darlles voz aos espazos, aos edificios, ás localizacións… Á cidade. Non facelo sería unha irresponsabilidade pola miña banda. E se unha parte do meu traballo serve para volver chamar a atención sobre un recanto perdido da nosa memoria, se unha páxina vale para que algún lector recoñeza un resto da antiga muralla esquecida por todos pero aínda en pé, daquela o meu traballo xa terá servido para algo…
(P): Os fillos do lume trata unha historia que ben podería incomodar ao poder e a outras tantas persoas que viven das falacias, non tes medo do impacto que poida ter nestas xentes?
Uff, se a realización do noso traballo dependese de canto considerásemos os autores que a nosa voz vai ofender ou deixar de ofender aos que teñen o poder, entón, directamente, nin sequera sairíamos da casa. Non, iso non pode ser. Se algo está mal, hai que dicilo. Calar, por medo ás represalias, por medo ao que dirán, por medo… ao medo é o peor que podemos facer. Se vemos que algo está mal hoxe, nós temos a obriga de dicilo. E igual o facemos e resulta que o noso traballo non serve para nada, non o sei. Pero, pola contra, o que si che podo dicir é isto outro: velo e calar só servirá para que mañá as cousas estean peor.
(P): Cal é a próxima aventura literaria que nos traerá Pedro Feijoo?
O certo é que levo todo este tempo, desde que na primavera de 2012 aparecera Os fillos do mar, traballando sen descanso. E iso que o proceso aínda non está completado: Os fillos son parte dun proxecto persoal sobre a recuperación da memoria da cidade que se verá completado en febreiro do ano que vén, coa publicación dun novo libro no que, a xeito de paseo devagar polo Casco Vello vigués, recupero todas as historias que no seu momento non puideron entrar nas novelas anteriores, xa for por cuestión de espazo ou de trama. Será unha especie de percorrido polo anecdotario histórico vigués, desta volta narrado desde a non-ficción, no que teño postas moitas ilusións.
E, despois, gustaríame descansar un pouco… Aínda que dubido moito que poida facelo: xa levo meses cunha nova historia que non deixa de me ferver na cabeza. Unha historia da que, por suposto, non penso contar nin mu, pero da que podo dicir que me ten absolutamente fascinado e coa que prometo esforzarme para que non defraude a ninguén. Moi especialmente aos seareiros de A memoria da choiva… (E non, recoiro, non se trata dunha segunda parte!).
Lecturafilia 