Ana Pillado Vega, máis coñecida como ‘Ana Cun Cún’ vén de publicar a súa primeira novela En efecto bolboreta, na que narra o que ela chama a ‘revolución da bicharada’, que simboliza a toma de consciencia de clase e do coidado do medio ambiente por parte dos insectos e outros seres que habitan este mundo. Lonxe do que puidera parecer, a novela non pertence de todo ao xénero da fantasía, pois nela resoan os ecos dos nosos antepasados e unha natureza moi viva que está berrando para que a salvemos da apocalipse. Unha primeira incursión na novela para adultos cunha forte compoñente poética e que chama á acción.
Conversamos coa autora sobre a xénese deste libro e a súa concepción da arte e da escrita.
Pregunta (P): Es una muller multidisciplinar. Como se relacionan en ti a literatura e a ilustración?
A literatura e a pintura son as dúas das grandes paixóns da miña vida e ambas conflúen no mundo da ilustración. Hai unha figura para min esencial, neste e noutros aspectos da miña vida: meu avó, o xornalista Francisco Pillado Rivadulla. O avó Paco posuía unha biblioteca de máis de 16 mil exemplares dos máis diversos temas. Cando nena, moitas noites ficaba con el até ben entrada a madrugada ollando libros de pintura. Vimos xuntos, entre outros, os 63 tomos de Grandes Mestres da Pintura da editorial Noguer. Namentres ollabamos aquelas reproducións das obras, eu adoitaba facerlle moitas preguntas e el sempre me respondía con atención e paciencia, e me transmitía seu saber coma se fose un conto relacionado coas imaxes. Penso que desas veladas compartidas naceu o meu amor pola pintura rimada e pola palabra pintada.
(P): De onde xorde a inspiración para crear a túa primeira novela En efecto bolboreta?
Unha noite, antes de ficar durmida, visualicei unha bolboreta no seu casulo, demorándose en ensoñacións fantásticas namentres as súas compañeiras xurdían á luz. Decidín que aquela bolboreta se chamaría Melancolía e que sería a protagonista dun conto breve para a miña filla Gaila, que daquela era moi pequeniña. Mais a bolboreta deseguida coñeceu outros insectos e dende o primeiro encontro decidiron montar a revolución da bicharada…non me podía negar a ser cronista de tal acontecemento, así que me deixei ditar…
(P): Que simboliza a ‘revolución da bicharada’ da que falas no libro e por que as bolboretas son protagonistas?
A ‘revolución da bicharada’ nace do encontro entre a bolboreta Melancolía e unha tribo de avelaíñas. Ambas especies vivían no descoñecemento do seu vínculo común e cheas de prexuízos. Mais cando se coñecen, comprenden que esa separación atende a intereses alleos e mesmo descobren pola matriarca avelaíña un pasado común, na antiga ‘Irmandade Lepidóptera’. Toman conciencia desa memoria histórica arrebatada e deciden recobrar a sororidade. Esa especie de anagnórese insecta é agromo dunha felicidade colectiva inmensa, catártica, e deciden espallar esa dita, esa forza da irmandade recobrada. A memoria viva vence as tebras e está desexosa de espallar a semente revolucionaria que implica recobrar o ser e a historia propias. Ese primeiro encontro, no que evidentemente hai un canto á nosa propia memoria histórica, unha homenaxe ao labor inmenso dos homes e das mulleres das Irmandades da Fala, será o primeiro agromar da revolución da bicharada. A bicharada é o conxunto heteroxéneo de insectos que teñen esperta a conciencia de clase, individual e colectivamente, e deciden unirse para salvagardar o medio ambiente fronte a deriva de desastres ecolóxicos debidos á acción humana. A bicharada simboliza a masa crítica e torna espello para iniciar a fin da domesticación.
(P): O libro destaca moito polo coidado e a maxia da linguaxe. Como foi o proceso de creación?
No proceso da escrita evidenciouse para min que todo nace da imaxe. Tal vez pola influencia evidente de vir do mundo das artes visuais, antes de escribir preciso visualizar aquilo que hei comunicar por escrito. Logo, no proceso de codificación verbal chega con moita forza a música das verbas, a sonoridade das palabras. Cando, dalgún xeito, traduzo as imaxes en signos lingüísticos, sinto ser taquígrafa do seu son e continuamente leo o escrito para comprobar que das letras xorde un ritmo. E por suposto xogo, xogo moito; para min o proceso creativo, en calquera ámbito é, sobre todo, un gozo da liberdade lúdica. Na escrita, por exemplo, encántame xogar ás aliteracións. Son, sen dúbida, o meu recurso literario preferido e eu mesma me propoño retos, por exemplo, poñendo nomes as diferentes tribos da bicharada revolucionaria. Os nome das hackers ‘skornagirls’ empezan todos por ‘F’, a maioría das reirei republicanas teñen nomes que comezan por ‘L’…
(P): A poesía aparece tamén coma unha arma ateigada de futuro a través da que reflexionar sobre o mundo. Que importancia ten aquí e por que decidiches introducila?
A poesía é a música das verbas, é o son que delas nace, ese ritmo que preciso sentir que emana do escrito. Na novela ademais inclúo poemas e cancións, do mesmo xeito que inclúo diálogo teatral, ilustración e mesmo, dalgún xeito, algún fragmento do que podería ser un grimorio máxico (os libros de luces e sombras das meigas). Forma tamén parte do xogo experimentar e mesturar todas esas posibilidades de expresión, dos ‘xogos reunidos’. Con respecto ás cancións, a maioría delas son obra na ficción dunha das protagonistas da novela: a serea Atlántida. Algunhas son versións libres e lúdicas que toman como base pezas da música tradicional, coma aquela que di ‘polo río abaixo vai…’ ou a melodía dos alalás. Hai outras cancións que naceron cunha música propia. Tiven a gran fortuna de que a compañeira María Giménez, profesora de música, e integrante do grupo ‘Manseliña’ interpretase as cancións de Atlántida coa súa fermosísima voz nas diferentes presentacións que fixemos da novela en diversos lugares de Galiza. Foi un regalo máxico marabilloso poder escoitar esas cantigas, cobrando corpo e voz a través dela.
«Penso que desas veladas compartidas co meu avó Paco naceu o meu amor pola pintura rimada e pola palabra pintada».
(P): A novela percorre xeografías múltiples da Galiza, como o Pico Sacro, a illa da Marola, o faro de Briga, Fisterra etc. Como seleccionaches os espazos e que queres conseguir con iso?
Nalgúns casos non teño moi claro se eu seleccionei os lugares ou os lugares chamaron por min e eu atendín á chamada. No caso do Pico Sacro, onde mora a Raíña Lupa, a chamada foi tan intensa que me levou a mudarme da Coruña (onde nacín e vivín moitos anos) ao pé da montaña de Lupa, un dos lugares máis máxicos de Galiza. Todos os espazos da novela son lugares de poder, lugares umbilicais que marcan unha senda iniciática: O Seixo Branco, a Marola, Punta Herminia, o couto de Chelo… até chegar a Fisterra, porto das Areas do Paraíso onde embarcarse rumbo á illa do Alén: Ávalon, Imnana, Illa dos Benaventurados, Xardín das Hespérides, Atlántida… o nome muda mais a ruta náutica está escrita na mesma isóbara escintilante de estrelas… alí onde o sol durme na aperta da nai océano… alí está o Grial, tal e como aparece simbolizado no propio escudo da Galiza.
(P): Falas moito da necesidade de tomar conciencia do mundo. Cres que os libros poden axudarnos nesta revolución?
Por suposto, hai libros absolutamente iniciáticos, transformadores. Acredito que só é posible a revolución colectiva se existe previamente unha revolución individual profunda para estar en harmonía e consonancia co que pretendes ver reflectido e obrado no mundo exterior. Se non hai esa revolución interna previa, non hai coherencia, non hai integridade. E todo fica nun xogo de egos inmensos a parir teses e teorías. Para min, o obxecto libro é un continente máxico, un artefacto que permite escoitar a voz dalgúns dos homes e as mulleres máis lúcidos e libres que poboaron este planeta… Os libros son portais a través das que acceder a outros mundos, alén dos tempos e os espazos… atravesar os séculos, as galaxias… Cada vez que lemos un libro revivificámolo, as súas verbas adquiren novos significados, posúen mensaxes novas… Penso en relatos como ‘El libro de arena’ de Borges, ou no ‘Quijote’, ou en ‘Claros del bosque’ de María Zambrano, ou en calquera das obras de Cunqueiro … E hai, para min, un libro de libros que é un libro mudo, máis contén a enciclopedia do saber antigo, cifrada nunha semántica simbólica que é caudal de vida en crecente espertar: O Tarot de Marsella. Sen dúbida, o libro que levaría a unha illa deserta. É a Biblia (no sentido etimolóxico, ‘conxunto plural de libros’) que levo estudando dende hai moitos anos e que me ten ensinado a ler(me) e a penetrar na cova-útero de min mesma, na busca do ‘Nosce te ipsum’ délfico.
(P): Asinas os teus traballos co nome de “Ana Cun Cún”. Cal é a xénese deste sobrenome? Ten algo que ver a tradición e a túa experiencia maternal, non si?
Cando nena, meu pai chamábame Cuncún e foi el quen me contou a razón dese nome. Seica fun unha nena que tardei moito en falar, ou mellor dito en amplificar o meu código máis alá da primeira verba: ‘cuncún’. Durante bastante tempo, segundo me contaron, ‘cuncún’ converteuse na suma do meu particular idiolecto, non precisaba máis… meus pais, meus avós, miña irmá sabían que se eu sinalaba algo e dicía ‘cuncún’ repetidamente significaba que quería o obxecto sinalado. Así pois, ‘cuncun’ foi código abondo e manifestou posuír moita competencia lingüística, pois adoitaba conseguir o que quería cando o pronunciaba. Pasados os anos, ‘Cuncún’ mantívose como un alcume cariñoso do meu pai. Mais foi embarazada de Gaila, cando comprendín a orixe ‘ etimolóxica’ , ou mellor dito, ‘biolóxica’ de ‘cuncún’. A primeira vez que tiven ocasión de escoitar o corazón de Gaila, daquela pequena serea do mar do meu ventre, comprendín. O corazón da miña pequena repetía ritmicamente ‘cuncún’. Velaí que miña primeira verba era onomatopeia do propio corazón, da música do meu corazón irmandado co da miña nai. Ese mesmo eco matrístico cobraba vida nova na cadencia do meu ´cuncún’ co ‘cuncún’ de Gaila. Naquel momento decidín adoptar o nome de Cuncún porque me enraíza nese vínculo e me lembra o ritmo desexante do propio corazón, motor da vida.
«A bicharada simboliza a masa crítica e torna espello para iniciar a fin da domesticación».
(P): Aínda que se trata da túa primeira incursión na novela, xa tes experiencia en contos para nenos e nenas que xa comezaras hai anos na creación de contos Lila Lilaina. Que supuxo para ti aquela experiencia?
Daquela eu colaboraba como ilustradora no xornal A Nosa Terra e, de cando en vez, recibía encargas da mesma editorial. A invitación de Pepe Puga para realizar unha colección de contos que axudasen a deconstruír os estereotipos de xénero foi para min un regalo. Supuxo, en primeiro termo, revisitar algúns dos contos preferidos da miña infancia, as películas que me marcaran e, en xeral, o conxunto de relatos que foran conformando o meu imaxinario infantil. E axudoume a decatarme até que punto os nenos, e sobre todo as nenas, da miña xeración, foramos mediatizadas pola imposición duns modelos imperantes que reservaban para nós a idealización do papel pasivo, de princesa doce, desvalida e dependente, vestida cun fabuloso vestido de raso rosa chicle, esperando atenta e paciente a chegada da acción encarnada no seu príncipe azul. Pequenas Penélopes programadas para comezar a ser na sombra dos pequenos Ulises, tamén programados, ao fin e ao cabo.
Decidín inventar unha nena, protagonista da colección, que dese corpo e voz a ruptura deses estereotipos e representase a liberación dos mesmos. Hai, neste sentido, un referente fundamental que é Mafalda, con quen tanto quixen, con quen tanto teño rido e gozado.
Da suma de todo iso, naceu Lila Lilaina.
(P): Como está sendo a recepción da novela?
Eu estou satisfeita, aínda que sinto que nos falta moito por viaxar para promocionala, para que a xente a coñeza e sinta curiosidade por achegarse a ela. Son consciente de que a literatura galega goza de boa saúde, feito que me alegra profundamente, e que e son moitas as novidades fabulosas que poboan os andeis das librarías, obras de homes e mulleres con moita máis traxectoria ca min, moita máis sona, prestixio e con obras de moitísima calidade… así pois, sei que é unha honra ir facéndome cun pequeno oco e pouco a pouco tal vez, con sorte, chegar a acadar certo eco.
«Só é posible a revolución colectiva se existe previamente unha revolución individual profunda para estar en harmonía e consonancia co que pretendes ver reflectido e obrado no mundo exterio».
(P): Tes entre mans algún proxecto do que nos poidas falar?
Sempre ando en proxectos diversos, mais hai dous a destacar. Ambos levan acompañándome xa hai anos. Por unha banda, deseñei o meu propio tarot, o tarot de Cuncún, inspirado no Tarot de Marsella. Na miña versión, centreime nos 22 Arcanos Maiores. E agora, que xa rematei os debuxos, comecei a escribir o texto que os acompañará. Por outra banda, estou a facer un libro de relatos cos que navegar polo río da memoria da familia.
Lecturafilia 