Entrevista Alberto Ramos: “A simetría das bestas é unha obra sobre a integración ou, en realidade, sobre a falta dela”

Di Alberto Ramos que a vida ten similitudes coa poesía. E o seu último libro, A simetría das bestas (Urco Editora) é unha boa proba desta idea. Con el gañou por segunda vez o Premio Vicente Risco de Creación Literaria, un certame que se vén convocando anualmente polo Concello de Ourense e a Fundación Vicente Risco e que premia a novas voces do panorama literario galego.

Ramos é natural de Compostela e sobrevive no xornalismo cultural, temática sobre a que el deixa caer algunhas reflexións no libro, á maneira dun nostálxico e defensor dunha profesión máis digna e esixente consigo mesma. Nesta obra que e pode catalogar como “de corte filosófico”, fala tamén sobre a marxinalidade e o difícil de sermos nós mesmos nun mundo que tende a unificarse cada día máis. Cunha ampla traxectoria literaria, o autor compostelán gañou certames tan recoñecidos como o Biblos ou o García Barros, converténdose pois nunha das voces máis orixinais do panorama editorial galego.

Pregunta (P): A simetría das bestas é o título da túa última novela, como a definirías e que supuxo para ti gañar con ela por segunda vez o Premio Vicente Risco de Creación Literaria?

En 2012 gañei o Premio Vicente Risco de Creación Literaria con Todos os días. O texto foi editado por unha Sotelo Blanco xa en estertores finais coma quen di, polo que o libro probablemente esmoreceu coa súa vida útil antes do que debería. Decidín presentarme novamente por ter a oportunidade de publicar unha obra premiada cunha editorial como Urco, que está a traballar de forma interesante nos últimos anos. Por outra banda, os premios literarios significan varios meses de alugueiro.

(P): Os protagonistas son dous seres que se atopan nese espazo de imperfección e marxinalidade. Que simbolizan?

Son dúas persoa con certo grao de bestialidade. Non o digo por fealdade nin por violencia, senón pola súa capacidade de adaptarse ao medio hostil que é a sociedade que nos envolve, onde a imperfección e a asimetría poden levarte ao ámbito de inivisibilidade. Sobre todo no caso de Caridad Verdet, a escritora protagonista, esa é a súa realidade. Ela é a maior das bestas, porque dende o momento en que naceu tivo que adaptarse ao medio para sobrevivir. Para min, esta é unha obra sobre a integración ou, en realidade, sobre a falta dela.

(P): As referencias ao xornalismo cultural están presentes aquí. Como che influíu a túa experiencia persoal?

O xornalismo cultural é o ámbito laboral no que me desenvolvo dende fai uns dez anos, con máis pena que gloria e cunha economía de subsistencia caracterizada pola precariedade. Probablemente, nese termo de precariedade, podemos extraer o que máis me inflúe na escrita e na vida. Por outra banda, a nivel de temática e de intereses, si que ten a súa pegada. A máis clara foi na obra Todos os días, que relataba a vida dun xornalista que queda no paro tras o peche por un ERE de extinción no xornal que traballaba. E en menor medida, en Máscaras rotas para Sebastian Nell, un libro que transcribe como xogo literario unha longa entrevista a un actor británico ficticio.

(P): A novela é marabillosa pero está ateigada de dor. Non che dá medo que alguén non te lea precisamente por medo ao sufrimento?

Agradezo o de marabillosa así de golpe. E si, é unha obra que fala e reflexiona sobre a dor e o sufrimento. E é precisamente o medo, á perda e á dor o que nos fai perder as batallas máis importantes: as que nunca emprendemos. Loxicamente, xa non me refiro a ler este libro ou non, senón a todo o demais. Ao final non sei que escritor inglés dicía aquela frase de “que non hai peores palabras nun idioma que as seguintes: “puido ter ser”. É unha tradución, máis ou menos libre.

(P): Por que decides partir da enfermidade letal para falar de algo moito máis profundo?

A enfermidade non é máis que escusa e anzol. Serve como a mecha para a explosión. A partir dese diagnóstico, o personaxe de Caridad Verdet enfróntase a súa vida e ao seu revisionismo. No fondo, entende a enfermidade como emenda á totalidade. Probablemente nunca falamos con todo o significado nin abordando todo o volume da vida até que falamos da morte. Realmente, só falamos da vida como se merece en relación coa morte. É nese momento, cando se perden, que importan as cousas. Como nas catástrofes naturais, que o primeiro que escasea e urxe é a auga potable. Por outra banda, é un mecanismo, o da enfermidade, que xa empreguei en Máscaras rotas para Sebastian Nell, o libro anterior no que un actor ficticio británico revisa a súa vida nunha longa entrevista precisamente cando lle chega o diagnóstico do alzhéimer.

(P): Cres na literatura como mobilizadora de conciencias?

Nunca sei que responder ante preguntas de semellante contundencia. Fronte a elas, minguo. Pero pensándoo un pouco, diría que probablemente. Pero dende logo se fose a única mobilizadora de conciencias, mal iriamos nun mundo que está permanentemente en chamas.

(P): Caridad Verdet exclama cara ao final do libro que “A vida revístese de poesía. Ou, en si mesma, e poesía”. Canto hai dos teus pensamentos nesta sentenza?

Pois no sentido de que a vida ten similitudes coa poesía. No caso da máis clásica, é tamén escrava da métrica, de xeito que un verso anterior determina a rima dos futuros. No caso do verso libre, está a liberdade, pero tamén a incerteza, a sorpresa e o súbito infortunio

(P): Concedes un espazo aos outros nun momento no que ser diferente é cada vez máis difícil. Que nos queda ante esta realidade?

Ser diferente nunca foi fácil. E fronte á realidade, poucas cousas se poden facer. En concreto dúas: aceptala tal como é ou rebelarse. Ambas as dúas teñen un custe, porque a vida se parece, ademais da poesía, á economía e os seus fluxos: Toda decisión, empresarial ou vital, implica un custe de oportunidade.

(P): Como ves o presente e o futuro do xornalismo cultural? (No libro tamén aparece unha pequena reflexión na que alertas da falla de referentes á hora de escribir sobre a cultura e deses xornalistas que non len).

Na nosa contorna e no presente, véxoo como un couto cada vez máis reducido e intranscendente. Se falamos da prensa escrita tradicional deste país, vese o nimio volume e interese que ocupa. O cal poderíase entender mesmo como unha sorte ou un alivio, xa que vendo o tratamento que se fai o resto de campos informativos… Se falamos dos medios audiovisuais, o cal é falar principalmente do ente público, atopámonos cunha situación que se deteriorará aínda máis a partir de setembro coa polémica e irresponsable disolución do Diario Cultural, un programa de prestixio que cumpría cunha función clara recollida nos estatutos do ente público no ámbito referentes á difusión da cultura propia. Como se estivesen para moitas festas en San Marcos para prescindir de programas de prestixio! Pero supoño que Sánchez Izquierdo terá colmado todas as súas expectativas de prestixio e de calidade na TVG, cos 127 programas de festas que ofrecen, con Casamos; a produción de series de gran nivel que lles ofrecen as produtoras deste país, os Malo será deste verán e, por suposto, os servizos informativos… o cal lévanos a falar dos venresnegros, o xeito que denuncian os traballadores a manipulación, as condicións laborais e as inxerencias.

Estoume a lembrar que houbo un tempo en que, no meu sector, repetiamos unha constante, non exenta de demagoxia, que era que sen xornalismo non hai democracia ou que era unha mala noticia para a democracia o peche dun medio. Será un mal día para a democracia que peche, por poñer un caso, El Correo Gallego? En todo caso será un mal día para o humor. Pero estoume a desviar da pregunta, soltando bile e probablemente non estea argumentando ao xeito… En calquera caso, o xornalismo é un vicio bastante improdutivo que intento abandonar.

(P): Na túa biografía literaria contas xa cuns cantos premios. Cal cres que é o papel que xogan estes á hora de escribir?

Os premios literarios serven par acadar unha sorte de difusión, para publicar con maiores garantías e acelerar os procesos de edición. Ademais, como che comentaba, no meu caso garante uns cantos meses de alugueiro.

(P): Estás traballando actualmente nalgún proxecto, literario ou doutra índole, do que nos poidas adiantar algo?

Normalmente nunca lle digo a ninguén, ou case, cando estou a escribir algo novo ou non. Mesmo o nego, afánome en ocultalo. É unha sorte de comportamento neurótico, pero é a verdade. En calquera caso, pódoche dicir que non estou agora mesmo embarcado na escrita de ningunha obra. Palabra.